वाकी
बैठक भारतको
गोरखपुरमा भएको थियो । क. आजाद र क. किरणले म विरुद्ध आठ दशवटा आरोपहरु पेश गरे ।
मैले ती आरोपहरु हेरिसकेपछि ती आरोपहरु आधारहीन भएको बताएँ । आरोपहरुमा गुटबन्दी
गर्यो भन्ने थियो । मैले भने मैले कहाँ गुटबन्दी गरे ? प्रमाण देखाउनुस् तपाईले
पार्टीमा आफूखुशी गर्नु भएको छ । उनीहरुले भने–मैले त्यसको पनि
प्रमाण खोजें, मैले भने कुन चाहिं
काममा कहिले मैले आफू खुशी गरें । उनीहरुले कुनै प्रमाण जुटाउन सकेनन् उनीहरुको म
माथिको अर्को आरोप थियो । मैले पार्टीको टेक कमिटी चलाउन सकिन । मैले भने खोई त
मलाई त्यो कमिटी सुम्पेको ? क. मोहनविक्रम सिंहले आफू महामन्त्रीबाट हटाइनुहुँदा र
त्यस ठाउँमा म आउँदा खोई त त्यो टेक कमिटी मलार्ई हस्तान्तरण गरेको ? उहाँसँग
सोध्दा उहाँले मलाई त्यस कमिटीमा पश्चिममा चित्रबहादुर केसी र पूर्वमा आजाद रहनु
भएको बताउनु भएको थियो । तर त्यसबारेमा केसीलार्ई सोध्दा केही छैन भने । आजादलाई
सोध्दा पनि केही छैन भने । अनि त्यस्तो अवस्थामा टेक कमिटी कसरी चल्छ । के
तपाईहरुले मैले छुट्टै टेक कमिटी बनाएन भन्नु भएको हो । मैले बनाएको भए तपाईहरुलार्ई
थाहा पनि त दिन्थे होला नि । वास्तवमा क. मोहनविक्रम सिंहले टेक कमिटी मलाई
नसुम्पने षडयन्त्र नै रच्नु भएको थियो । मलाई अर्को आरोप लगाइयो मैले कांग्रेसीसँग
चन्दा लिए रे ।
वास्तवमा घटना के
थियो भने १०–१२ वर्ष पुराना २००७
सालतिर वा त्यस अगाडिदेखि परिचित साथीहरु गोरखपुरमा मैले उनीहरु सँग लजमा सँगै
बसेर सँगै खाएको थिएँ । उनीहरुले मलाई चन्दा दिएर मद्दत गरेका थिएँ । मैले त्यो
कुरा तुरुन्तै पार्टीमा रिपोर्ट पनि गरेको थिए । मैले रिपोर्ट नगरी लुकाएको भए ।
त्यो कुरा उनीहरुले थाहा पाउने कुरा नै थिएन । उनीहरुले मलाई यस्ता बाहियात आरोपहरु
लगाए । मैले ती कुनै पनि आरोपहरु मान्दिन भने । मैले त्यसो भनेपछि मेरो कुरालाई
लिएर कसैले पनि जवाफ फर्काएनन् र त्यो
मुद्दा त्यत्तिकै ढिसमिस भयो । मैले उनीहरुलाई भने तिमीहरुको नैतिकता भए तिमीहरुले
राजीनामा दिनुपर्छ । तिमीहरुको सबै षडयन्त्र धुलोमा मिलेको छ । तर म तिमीहरु जस्तो
नैतिकता नभएको मान्छे होइन । अब म महामन्त्रीबाट मात्रै होइन पोलिट्व्यूरो र
केन्द्रीय समितिबाट पनि राजीनामा दिन्छु । उनीहरुले भने कहाँ त्यस्तो पनि हुन्छ र ?
तिमीहरुले मान या नमान म त राजीनामा दिन्छु,
मैले
स्पष्टताका साथ भने । बैठकमा क. जयगोविन्द साहलगायत बहुमत साथीहरुले मैले राजीनामा
दिनुहुँदैन भनेर जोड दिए । मैले राजीनामा दिने कुरामा अड्डी लिए । सबैको अनुहार
साह्रै अँध्यारो भयो । उनीहरु सबैले भने अब पार्टी बिग्रिन्छ । मैले भने म यस्तो
महामन्त्री भएर बस्दीन । हतियार, टेक, खास केन्द्रीय काम आदि सारा मबाट
लुकाउनुका साथै देशका जिल्ला जिल्लाबाट साथीहरु इण्डियामा बोलाई मेरो विरुद्ध
अनर्गल प्रचार गरिंदा पनि पार्टी चुप छ।
यस्तो पार्टीमा म
कसरी बस्ने तर क. जयगोविन्द साह लगायत अन्य साथीहरु धेरै नै कराए पछि केन्द्रीय
कमिटीसम्ममा बस्न राजी भएँ । म जिएस (जनरल सेक्रेटरी) बाट हटेपछि त्यस पदमा क.
शेरसिंह अर्थात् क.भक्तबहादुर श्रेष्ठ रहनुभयो । (नरबहादुर कर्माचार्यको) अनुसार
२०३९ सालमा (चौम) भित्र सात सालको मूल्यांकनको प्रश्न पुष्पलालको सवाल, संयुक्त मोर्चा, प्रमुख अन्तरविरोध लगायतका विषयमा तीब्र
अन्तरसंघर्ष चलेको थियो । सोही क्रममा निर्मल लामालाई अनुशासनको कार्वाही गर्ने
षडयन्त्र हुन थालेपछि निर्मल लामाले राजीनामा दिएका थिए । बैठक सकिएपछि अरु बेला
जस्तै म आलेजीसँग बाहिर भट्टीमा रक्सी खान गएँ । गोरखपुरमा पसलमा रक्सी किन्न पाइँदैनथ्यो
। रक्सी पाउन भट्टी मै जानु पथ्र्यो । हामी त्यसरी जाने कुरो अरु केहीलाई थाहा
थियो । सबैलाई थाहा थिएन । थाहा हुनेहरुले पनि त्यस कुरामा वास्ता गर्दैनथे ।
भट्टीमा पुगेपछि आलेजीले भन्नुभयो । अब त तपाई पार्टीमा काम गर्नु हुन्न क्या रे ।
कसले भन्यो यो मैले प्रश्न गरें । होइन तपाई अब सक्रिय हुनुहुने छैन भनेको हुँ, उहाँले कुरा थप्नुभयो । यो तपाई कसरी
भन्नुहुन्छ । मैले अर्को प्रश्न गरें । जिएसबाट हटेपछि पनि काम गर्नुहुन्छ त ?
उहाँले तर्क गर्नुभयो । जवाफमा मैले भने तपाई केन्द्रीय कमिटीको अर्को बैठकमा
हेर्नुहोला । त्यहाँ मैले आफूले गरेको कामहरुको रिपोर्ट पेश गर्नेछु । अनि तपाईले
म काम गर्छु कि गर्दैन भन्ने कुरा थाहा पाउनुहुनेछ । मेरो कुराबाट आलेजी अलि
अचम्ममा पर्नुभयो । गोरखपुरको त्यो बैठकपछि म काठमाडौं उपत्यकाको इन्चार्ज भएर आएँ
। मैले तुरुन्त उपत्यका कमिटी तथा जिल्ला कमिटीका बैठकहरु डाँकें । साथीहरुलाई
क्रियाशील बनाएँ । त्यसबेला पार्टीको मुल समस्या अर्थ जुटाउनु थियो । चन्दा उठाउनु
थियो । किनकि त्यसैबाट हेर्डक्वाटर थाम्नुपथ्र्यो । ६ महिना कमसेकम ५–६ हजार रुपियाँ हेडक्वाटरमा पठाउनु
पथ्र्यो ।
मैले आफुलाई केही
नभएको जस्तो गरी भूमिगत भइ सक्रियतापूर्वक काम गरे । उपत्यकामा साथीहरुले
प्रश्नहरु गरें , जिएस किन छाडेको ?
नछाडेको भए हुँदैन थियो र ? मैले भने अरु कुरा पछि गरौंला, अहिले काम नै गरौं । निनु (निरन्जन
चापागाई) र काइलाबा (देवेन्द्रलाल श्रेष्ठ) पनि म सँगै उपत्यका कमिटीमा
हुनुहुन्थ्यो । ६ महिना पछि मैले पार्टी कामको रिपोर्ट लेखे र म क्षेत्रीय
व्यूरोमा पेश गरे । त्यसपछि त्यस क्षेत्रीय व्यूरोको रिपोर्ट बन्यो । त्यस
रिपोर्टमा कार्यकर्ता प्रशिक्षणका कार्यक्रमहरु सानातिना संघर्षका कामहरु र पार्टी
क्रमश विस्तार हुँदैगएको कुरा उल्लेख थियो । त्यसैगरी मैले रिपोर्टको साथमा ५–७ हजार चन्दा पनि संकलन गराए । रिपोर्ट
र चन्दा दुवै केन्द्रीय कार्यालय अर्थात् हेर्डक्वाटरमा गएर नयाँ महामन्त्री क.
भक्तबहादुर श्रेष्ठलार्ई बुझाएँ । क. मोहनविक्रम सिंह कारवाहीबाट फर्केर केन्द्रीय
कमिटीमा आइसक्नु भएको थियो । म हेर्डक्वाटरमा पुगिसकेपछि केन्द्रीय कमिटीको बैठक
शुरु गरियो बैठककमा सबैले आ–आफ्ना कामको रिपोर्ट
पेश गर्ने कार्यक्रम थियो । प्रत्येकले क्रमश पेश गर्दे जाने क्रममा मेरो पालो आयो
मैले त्यतिखेर आलेजीको अनुहार हेरें । उहाँ मुसुक्क हाँस्नु भयो र, जिल्ल पर्नुभयो ।
रिपोर्ट पेश गर्ने क्रममा मैले भने मेरो रिपोर्ट छैन । मसँग क्षेत्रीय व्यूरोको
अन्तर्गत भएका विभिन्न कामहरु जस्तो कि विभिन्न कमिटी, क्षेत्रीय व्यूरोको रिपोर्ट छ । त्यसैले
क्षेत्रीय व्यूरोको रिपोर्ट महामन्त्रीबाट पढी पाउँ । क्षेत्रीय व्यूरोको रिपोर्ट
फुलस्केपमा पाँचपेज थियो । त्यसमा क्षेत्रीय व्यूरो अन्तर्गत भएका विभिन्न कामहरु
जस्तैकी विभिन्न कामहरुको बैठक, ती बैठकहरुले पास
गरेका कार्यक्रमहरु आदिको विस्तृत विवरणहरु थियो । महामन्त्रीले ती सबै पढी
सुनाउनु भयो । सबैको रिपोर्ट पेश गर्ने काम सकिइसकेपछि आलेजीलाई अलग्गै बोलाई मैले
भने लौं हेर्नुहोस् । हेर्डक्वाटरको जिएसको,
एमबीको
र अरुहरुको रिपोर्टमा मैले जति काम गरेको रिपोर्ट कसैमा छ त ? कसैको छैन आलेजीले
भन्नुभयो ।
मैले त्यो रिपोर्ट
त्यत्तिकै बनाएर ल्याएको होइन । त्यो रिपोर्ट त क्षेत्रीय व्यूरोले पास गरेको
रिपोर्ट हो । क्षेत्रीय व्यूरोमा लाटागाँडाहरु त बसेका छैनन् नी मैले निर्धक्क भएर
भने । आलेजीले मेरो कुरा पत्याउनुभयो । पार्टीभित्र म र एमबीजीको अन्तर्विरोध झनझन
बढेर गयो र अन्त्यमा २०३९ सालमा पार्टी फुट्यो । पार्टी फुट्न लाग्दा नफुटौं भनेर
मैले धेरै नै कोशिश गरें । त्यसबेला पार्टीको सम्मेलन बोलाइएको थियो । सम्मेलन
बोलाएको त्यो ठाउँ सायद गोरखपुर थियो । सम्मेलनमा मेरो साथमा सर्वोत्तम डंगोल पनि
गएका थिए । हामी त्यहाँ पुग्दा सम्मेलन शुरु गर्न लागिएको थियो । मैले हात जोडेर
अनुरोध गरे केही दिन पर्खिनुहोस् । साथीहरु चितवनमा भेला भैरहेका छन् ।
उनीहरुलार्ई आउन दिउँ । उनीहरुलाई म त्यहाँ गएर लिएर आउँछु । नफुटौं बहुमत अल्पमत
भएर काम गरौं भने तर उनीहरुले मानेनन् । म र सर्वोत्तम साथै उपस्थित भएको त्यस
सम्मेलनले पार्टी फुट्ने निर्णय गर्यो । सम्मेलनले म र जयगोविन्द साह लगायत पाँच
जना केन्द्रीय सदस्यहरुलाई कार्वाही गरेर निस्कासन गर्यो । कारवाहीको घोषणा गरी
सक्दा पनि म सम्मेलन हलभित्र नै रहिरहे । सर्वोत्तम पनि त्यतिकै बसिरहे । कारवाही
भैसकेकोले हामीलाई बाहिर जा भन्लान् भनेर हामी चुप लागेर बसिरह्यौं । तर हामीलाइ
कसैले पनि बाहिर जा भनेनन् । हामीलाई पार्टी सदस्यताबाट निस्कासन गरिएको थियो ।
त्यति मै सम्मेलन हलबाट हामीलाई बाहिर जा भनेर प्रत्यक्ष रुपमा कसैले भन्न सकेन ।
म उनीहरुको स्थानमा भएको भए मैले भन्थे । तपाईलाई पार्टीले निस्काशन गरिसकेको छ ।
कृपया बाहिर जानुस् । उनीहरुले भन्न सकेनन् । घोषणा भएको १०–१५ मिनेट भइसक्यो । हलभित्र गुनगुन
हल्ला चल्यो । तर हामीहरुलाई कसैले पनि बाहिर जा भन्न सकेन । अनि म स्वाट्ट उठेर
भने, तपाईहरुसँग नैतिकता
छैन । नैतिक बलै छैन । आँटै छैन । किनभने तपाईहरुले सम्मेलन गलत र गलत निर्णय
गर्नु भएको छ । निस्कासित भैसकेको मान्छेलाई सभाहलबाट बाहिर जा भन्न सक्नुहुन्न ।
भित्रभित्र तपाईहरुमा डर पैदा भैरहेको छ । किनकि तपाईहरुले आफ्नो स्वार्थको निम्ति
पार्टी फुटाइरहनु भएको छ । भैगो म आफै जान्छु ।
मैले त्यसो भनेपछि
हलभरीमा सर्वोत्तम एक्लैले ताली लगायो । मोहनविक्रमहरु सबै ट्वाल्ल परिरहे ।
सम्मेलनबाट फर्केर आइ हामी चितवनमा भेला भयौं । त्यसबेला पनि म अलग्गै पार्टी गठन
गर्ने पक्षमा थिइन । तर यतापट्टीका मुख्य साथीहरु छुट्टै पार्टी गठन गर्ने
मनस्थितिमा पुग्नुभयो । उहाँहरु श्याम श्रेष्ठ,
जयगोविन्द
साह, दिलबहादुर श्रेष्ठ, नरबहादुर कर्माचार्य, चित्रबहादुर आले आदि हुनुहुन्थ्यो ।
मैले पछिसम्म पनि भने, हामी त्यही बसौं ।
तल्ला कमिटीहरुमा बसौं । तल्ला कमिटीहरुमा बसी अनुशासनमा बसी काम गरौं । पार्टी
फुटाएर काम छैन । साथीहरु मान्नु भएन । मैले फुटाउनु हुन्न भन्नुमा मेरो
पार्टीप्रतिको एउटा धारणाले काम गरेको थियो । म के धारणा राख्थे भने सानातिना
मतभेदमा यसरी पार्टी फुटाउनु हुँदैहुँदैन । मेरो दिमागमा यो एउटा धमिलो चेतनाको
रुपमा रहिरह्यो । पार्टी फुटाउन हुन्न भन्ने मेरो भनाईको पछाडि अर्को पनि एउटा
कुरा थियो । त्यो के भने पार्टीको महामन्त्रीत्व चलाउने मेरो स्वभाव हैन भन्ने मेरो
बलियो धारणा रहेको थियो । मेरो त पार्टीको नीतिलाई व्यवहारमा उतार्ने क्षमता छ ।
पार्टी नेतृत्वमा बसेर नीति निर्माण गर्नुपर्दछ । आफ्नो समर्थक विरोधी सबैसँग
मिलेर काम गर्ने क्षमता हुनुपर्दछ । सबैसँग उत्तिकै मिलनसार हुनुपर्दछ । एकोकोरिनु
हुँदैन यी सबै गुणहरु त ममा छैन । त्यसकारण म पहिला चौथो महाधिवेशन नफुट्दासम्म
करिब करिब त्यही अनुसार हामीहरुले काम गर्यौं । त्यसमा मलाई निकै सन्तोष पनि थियो
। एमबी महामन्त्रीमा सन्तुष्ट थिएँ । म जति थिएँ त्यतिमा सन्तुष्टि थिएँ । अरु
साथीहरु पनि त्यो संरचनामा सन्तुष्ट नै थिएँ । तर साथीहरुले त्यही पार्टीमा बसिरहन
नमानेपछि हामीहरुले नयाँ पार्टी गठन गर्यौं । हामीले नयाँ पार्टी गठन गरेपछि मोहनविक्रमले
पार्टीको नाम नेकपा (मशाल) राखे हामीहरुले पुरानै नाम नेकपा (चौम) राख्यौं ।
पार्टी औपचारिक रुपमा २०४० सालमा फुटेको थियो । धेरै साथीहरुलाई पार्टीको पुरानै
नाम राखिनुको कारण थाहा नहुन सक्छ । त्यसको खास कारण के थियो भने पार्टीको चौथो
महाधिवेशनमा पारित भएको मोहनविक्रमको मूल दस्तावेजमा उल्लेखित मूल नीतिलार्ई नै
हामीले समातेर अघि बढ्न खोजेका थियौं । अर्थात् एकातिर देशभक्त र जनतान्त्रिकहरुको
तात्कालिक सरकार र अर्कोतिर नयाँ जनवाद । त्यसैगरी तत्काल आन्दोलनको स्वरुप के
भन्ने सवालमा जनसंघर्ष र व्यापक संयुक्त मोर्चाको विकास भन्ने थियो । त्यस्तैगरी
जनसेनाको गठन गर्नु जरुरी छ भन्ने कुरा पनि थियो । चौथो महाधिवेशनको दस्तावेजमा
उल्लेखित यी मूल नीतिलाई आधार बनाई अगाडि बढ्ने कुरा तय भएकोले नै हामीहरुले
पार्टीको नाम नेकपा (चौम) नै राख्यौं ।
(नोट प्रस्तुत लेख निर्मल लामाको “सर्वहारा राजनीति” पुस्तकबाट लिइएको । यस पुस्तकको सम्पादन
भोगिराज चाम्लिङले गरेका हुन् । प्रस्तुत लेखको प्रस्तुतिकरण टेकहरी न्यौपानेको हो)
प्रतिक्रिया